Những “Điểm nổi bật” trong Phòng, chống HIV/AIDS tại tỉnh Đồng Tháp

          Trong 10 năm gần đây, mỗi năm tỉnh Đồng Tháp phát hiện khoảng 397 trường hợp nhiễm HIV, trong đó năm 2023 lên tới 431 trường hợp.

Từ năm 2013 đến nay số trường hợp nhiễm HIV dao động không quá 500 trường hợp, nhưng đến các năm gần đây có chiều hướng tăng lên do được sự hỗ trợ từ các nguồn tài trợ, tỉnh đẩy mạnh tiến hành mở rộng tư vấn, xét nghiệm HIV tại các cơ sở y tế tư nhân, trạm y tế xã, phường thị trấn, ngoài cộng đồng thông qua các đợt giám sát trọng điểm, xét nghiệm lưu động và xét nghiệm không chuyên,…

Số trường hợp chuyển AIDS và tử vong có sự biến đổi đáng kể. Cụ thể năm 2013, số trường hợp chuyển AIDS và tử vong cao nhất lần lượt là 390 và 203 trường hợp. Đến năm 2023 số tử vong giảm mạnh chỉ còn 69 người. Số trường hợp chuyển AIDS, tử vong giảm rõ rệt cho thấy hiệu quả của thuốc điều trị kháng virus (ARV) và sự tuân thủ điều trị của người bệnh. Các trường hợp khi được phát hiện nhiễm HIV nhanh chóng đưa vào điều trị ARV ngay trong ngày nhờ vào sự phối hợp chặt chẽ của hệ thống tìm ca và chuyển gởi đây là thành quả trong quản lý, điều trị ARV cho đối tượng mới phát hiện tại Đồng Tháp.

Tại Đồng Tháp, số ca nhiễm HIV tập trung chủ yếu ở thành thị và vùng biên giới như huyện Cao Lãnh, thành phố Cao Lãnh, huyện Lai Vung, huyện biên giới Hồng Ngự... Những năm qua, tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con giảm đáng kể. Hàng năm, có trên 95% thai phụ được xét nghiệm tầm soát HIV. Vì thế, từ năm 2020-2023, không phát hiện trường hợp con lây HIV từ mẹ. Tỷ lệ ca nhiễm mới từ nhóm PNMD giảm rõ rệt.

Thời gian gần đây, nhóm tuổi từ 15-24 tuổi nhiễm HIV tăng nhanh so với 10 năm trước đó. Trên 85% ca nhiễm HIV nằm trong nhóm tuổi từ 15- 49.

Tình hình dịch HIV/AIDS tại Đồng Tháp có sự tương đồng với các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, đó là số ca nhiễm mới trong nhóm nam quan hệ đồng giới (MSM) tăng mạnh. Tỷ lệ lây nhiễm qua tình dục không an toàn là chủ yếu chiếm 94,4% năm 2017 và đến năm 2023 tăng lên 99,1%".

Việc tăng cường giám sát nhóm MSM, phát hiện sớm đưa vào điều trị PrEP, cắt đứt nguồn lây là mục tiêu quan trọng của ngành y tế tỉnh nhà để giảm tỷ lệ lây nhiễm HIV trong cộng đồng nhằm tiến tới mục tiêu loại trừ HIV vào năm 2030.

"Điểm nổi bật" trong phòng, chống HIV/AIDS tại Đồng Tháp

Việc xác định ca nhiễm mới rất quan trọng vì những ca này có tỷ lệ lây nhiễm rất cao. Do đó, từ năm 2023, Đồng Tháp đã thực hiện làm xét nghiệm phát hiện nhiễm mới HIV (Asanté HIV-1 Rapid Recency) để sàng lọc ca nhiễm mới, cũ. Năm 2023, tỉnh tầm soát 426 ca, phát hiện 21 ca nhiễm mới. Riêng trong 10 tháng năm 2024, tỉnh tầm soát 293 ca và phát hiện 18 ca nhiễm mới.

Những ca mới chưa được điều trị, nồng độ virus rất cao nên tỷ lệ lây nhiễm cao. Do đó, phải truy vết giống như tìm ca liên quan F0 trong thời kỳ đại dịch Covid-19 nhưng khó hơn nhiều lần so với Covid-19 vì những ca nhiễm mới chủ yếu trong nhóm MSM rất khó tiếp cận. Để khống chế đường lây nhanh chóng phải nhờ tới các cộng tác viên khóm ấp và nhóm TTVĐĐ giúp truy vết và tư vấn bạn tình.

Đồng Tháp hiện đang có 12 phòng khám PrEP, trong đó có 2 phòng khám công lập và 10 cơ sở tư nhân; có 7 cơ sở y tế xét nghiệm khẳng định HIV gồm: Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật tỉnh Đồng Tháp, Bệnh viện đa khoa Sa Đéc, Bệnh viện khu vực Hồng Ngự, Bệnh viện khu vực Tháp Mười, Trung tâm Y tế Thanh Bình, Trung tâm Y tế Tam Nông, Trung tâm Y tế Lấp Vò. Toàn tỉnh có 02 Doanh nghiệp xã hội là Sen Cửu Long và Alocare, 01 nhóm CBO The Gent; 3 nhóm giáo dục viên đồng đẳng nhóm MSM, TCMT và PNMD.

Hầu hết MSM có nguy cơ đang điều trị PrEP tại các cơ sở y tế tư nhân có trên 80% khách hàng duy trì điều trị ở y tế tư nhân, cao hơn ở y tế công vì người dân có thể đi khám ngoài giờ, cuối tuần và họ không phải dè chừng sợ gặp người quen tại cơ sở y tế công. Tỷ lệ đóng góp vào điều trị Prep của y tế tư nhân là 66%.

Từ sự thay đổi mô hình lây nhiễm, tỉnh thay đổi chiến lược tìm ca nhiễm trong cộng đồng, chủ yếu dựa mạng lưới tổ chức dựa vào cộng đồng (CBO) và thành viên đồng đẳng các nhóm… bằng cách đẩy mạnh truyền thông tạo cầu trực tiếp, trên ứng dụng mạng xã hội...; thực hiện sáng kiến mới trong tìm ca, xét nghiệm cho bạn tình, bạn chích - PNS; tiếp cận mạng lưới - SNS.

Các CBO thường xuyên tham gia có chọn lọc các buổi gặp gỡ nhóm khách hàng, tạo mối liên hệ và kết bạn; đồng thời, tăng số buổi truyền thông nhóm nhỏ. Những "cánh tay nối dài" của cán bộ y tế cũng đã hỗ trợ trực tiếp, đưa khách hàng đi xét nghiệm khẳng định và điều trị ARV hoặc PrEP.

Nguyễn Ngọc Quí - Khoa Phòng, chống HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Đồng Tháp